Những ngày nước lũ vừa rút ở Đắk Lắk, Phú Yên và các tỉnh miền Trung, điều mà người dân lo lắng nhất không phải là dọn nhà hay dựng lại mái tôn bị gió quật. Đó là… nước để uống và để sinh hoạt.
Nước bao quanh, nước ngập tận nóc nhà, nhưng nước sạch lại trở thành thứ “xa xỉ” nhất sau thiên tai.
Buổi chiều hôm đó, khi trời còn đùng đục hơi nước, tôi gặp chú Hưng – 54 tuổi, sống cạnh bờ sông Ba (Phú Yên). Chú đang lọc nước bằng một chiếc khăn cũ, ngồi trên cái ghế còn chưa kịp lau sạch bùn.
“Nước lên nhanh lắm cháu. Lúc rút xuống rồi thì giếng nhà chú đục như cà phê sữa. Múc lên một gáo là mùi hôi trùm cả cái sân.” – chú Hưng nói, mắt đỏ hoe vì mất ngủ mấy đêm liền.
“ Tối qua cả nhà chỉ dám đun một nồi nhỏ để uống. Còn tắm rửa thì… chịu.”
Cảnh tượng ấy không lạ. Sau lũ, nguồn nước gần như ô nhiễm ngay lập tức. Nó không chỉ là nước bùn đơn thuần. Đó là hỗn hợp của:
• Nước cống trào ngược
• Phân gia súc bị cuốn trôi
• Hoá chất từ chuồng trại, nhà máy
• Xác động vật
• Kim loại nặng từ đất đá
• Vi khuẩn, virus, ký sinh trùng phát triển cực nhanh
Người dân nhìn vào nước chỉ thấy đục – nhưng nỗi nguy hiểm thật sự nằm ở thứ mắt thường không thấy được.
⸻
1. Vì sao sau lũ, nước ngập tràn nhưng lại ô nhiễm nhất?
Một chuyên gia môi trường từng nói một câu rất ám ảnh:
“Nước lũ giống như cái máy xay khổng lồ. Nó cuốn mọi thứ bẩn xuống dòng chảy và nghiền nát thành một thứ hỗn hợp cực độc.”
Khi lũ lên, nước tràn vào từng ngóc ngách:
• Chuồng heo, gà
• Kho thuốc trừ sâu
• Bãi rác
• Hầm cầu
• Cống ngầm hàng chục năm không ai dọn
• Nền đất chứa kim loại nặng
Nước rút đi rồi, tất cả độc chất ấy ngấm lại vào:
• Giếng khoan
• Giếng đào
• Bể chứa nước
• Đường ống vỡ
• Hệ thống cấp nước tạm thời
Nhiều nhà nhìn nước giếng trong, nghĩ là “ổn rồi”. Nhưng theo nghiên cứu, sau lũ:
• Lượng vi khuẩn E. Coli tăng gấp 50–100 lần
• Hàm lượng Amoni, Mangan trong nước ngầm tăng mạnh
• Nước giếng có thể nhiễm kim loại nặng
• Virus đường ruột tồn tại 5–10 ngày trong nước bẩn
Nước không màu, không mùi không bao giờ đồng nghĩa với nước an toàn.
⸻
2. Một cuộc trò chuyện khiến tôi nghẹn lại
Tại một ngôi trường tiểu học được trưng dụng làm nơi sơ tán ở Krông Ana (Đắk Lắk), tôi gặp một cô bé khoảng 10 tuổi đang rửa đôi dép bằng nước đựng trong một cái thau nhỏ.
Tôi hỏi:
— “Con lấy nước ở đâu vậy?”
Con bé cười nhẹ:
“Dạ con lấy ở cái thùng ngoài sân. Nước còn ít lắm chú. Mẹ bảo tiết kiệm… để tối còn nấu mì.”
Người mẹ đứng gần đó chen vào:
“Giếng nhà chị bị nhiễm hết rồi. Đục với tanh lắm. Mấy hôm nay cả nhà tắm bằng nước mưa hứng được.”
Chị nói câu đó trong sự bất lực mà tôi nghĩ ai cũng có thể cảm nhận. Lũ cuốn trôi mọi thứ, nhưng thứ phá sức người dân mạnh nhất sau lũ lại là việc thiếu nước sạch.
⸻
3. Sau lũ, nước ô nhiễm đến mức nào? (Nghe đơn giản nhưng nguy hiểm cực)
✔ Nước đục
Không chỉ là bùn. Là chất thải, phân, xác động vật phân huỷ.
✔ Nước có mùi lạ
Mùi trứng thối = nhiễm H₂S
Mùi “thuốc sâu” = nguy hiểm cấp độ cao
Mùi tanh = vi sinh + kim loại nặng
✔ Nước trong nhưng có váng
Đó thường là dầu, hoá chất hoặc vi khuẩn tạo màng.
✔ Nước giếng bị “nổi bọt” khi khuấy
Dấu hiệu rõ của Amoni + chất hữu cơ.
Nhiều người chủ quan, rửa bát, đánh răng, thậm chí nấu ăn bằng nước giếng nhiễm bẩn vì… không còn lựa chọn.
Hành động đó có thể dẫn đến:
• Tiêu chảy cấp
• Nhiễm khuẩn da
• Viêm dạ dày – ruột
• Nhiễm ký sinh trùng
• Viêm gan A
• Trẻ nhỏ mất nước nhanh, nguy hiểm tính mạng
⸻
4. Người dân xử lý tạm thời thế nào? (Đời thường nhưng quan trọng)
Trong một cuộc phỏng vấn nhanh, tôi hỏi bác Tám – một người đàn ông già, nhà bị ngập hơn 1m:
— “Bác xử lý nước sao để dùng?”
Bác trả lời:
“Lấy phèn chua lắng bớt cặn. Rồi đun sôi thiệt lâu. Chứ giờ biết làm sao… chở nước bình thì mắc quá.”
Đó là cách rất nhiều gia đình đang làm sau lũ.
Các giải pháp tạm thời mà ai cũng có thể dùng:
• Đun sôi ít nhất 10 phút
• Lắng bằng phèn chua để loại cặn
• Dùng nước đóng chai cho trẻ em
• Hứng nước mưa (nếu còn mưa)
• Khử khuẩn bằng viên Cloramin B (nếu địa phương phát)
• Không dùng giếng ngay cả khi thấy nước trong
• Rửa bồn chứa bằng xà phòng trước khi dùng lại
⸻
5. Đừng coi thường giai đoạn “hậu lũ” – nó còn nguy hiểm hơn giai đoạn lũ lên
Nhiều chuyên gia cảnh báo rằng thời điểm nguy hiểm nhất không phải lúc nước dâng, mà là:
→ 3 – 10 ngày sau khi nước rút.
Đây là lúc:
• Vi khuẩn tăng sinh mạnh
• Nước giếng nhiễm sâu vào tầng đất
• Cống rãnh chưa thông
• Động vật chết bị phân huỷ
• Rác trôi dạt chưa được thu gom
Nó tạo ra một “môi trường độc” âm thầm, không ai nhìn thấy nhưng nguy cơ thì cực cao.
⸻
6. Nước sạch không phải chuyện nhỏ – nó là thứ quyết định sức khoẻ cả gia đình
Sau thiên tai, người ta mất rất nhiều:
• Nhà cửa
• Gia súc
• Đồ đạc
• Nồi niêu
• Xe cộ
Nhưng có một thứ mất đi là nguy hiểm nhất:
Sự an toàn của nguồn nước.
Bởi vì nước là thứ đi vào cơ thể mỗi ngày, không thiếu được dù chỉ một bữa.
Và khi nước bị nhiễm khuẩn, nhiễm hoá chất, hậu quả kéo dài… hàng tháng, thậm chí hàng năm.
⸻
Kết
Những câu chuyện tôi nghe ở vùng lũ không phải bài báo giật tít. Đó là tiếng thở dài của chính những người vừa đứng trước ranh giới sinh tử.
Sau mỗi đợt nước rút, người dân vẫn sẽ dựng lại tường, vá lại mái nhà, nhặt lại đồ đạc.
Nhưng điều khó khăn nhất – và cũng quan trọng nhất – là làm sao bảo vệ gia đình bằng nguồn nước an toàn.
Không ai muốn sau khi qua được trận lũ, lại bị quật ngã bởi một cốc nước tưởng như vô hại.
0 Nhận xét